Jan Frederik De Cock

De intrigerende titel kondigt een verrassende ommekeer aan in het oeuvre van Meester-Beeldhouwer Jan Frederik De Cock. Een wedergeboorte in de beeldtaal van de kunstenaar, van abstract-geometrische installaties naar een minimale barok op huiskamerformaat. Het grote verschil is dat de kunstenaar thans de menselijke figuur in zijn werk binnen haalt en bewust de draad heropneemt waar Oude Meesters hem sinds de Klassieke Oudheid ooit achterlieten.

De urgentie in de westerse samenleving drijft hem daartoe, omdat hij met lede ogen de signalen van neergang detecteert op vele terreinen. Entertainment waarden dringen overal door en staan dringende beschouwingen over het leven en de maatschappij in de weg. Schuldenbergen, oorlogsdreiging, deïndustrialisering, achteruitboerend onderwijs en zoveel andere nachtmerries worden weggewuifd alsof het louter video- games betreft. Al te vaak ontwijkt ook de beeldende kunst de ernstige thema’s door te ontsnappen naar een makkelijk verteerbaar eindproduct, eigenlijk een vorm van kitsch. Het heraanknopen bij de traditie in de kunst vormt het antwoord van Jan Frederik De Cock op de sluimerende beschavingscrisis. Drieduizend jaar kunst kunnen inspiratie leveren voor hedendaagse beelden. Dat is helemaal geen nostalgie, wel een directe confrontatie met de eigentijdse tragiek. Kunstherstel is maatschappijherstel.

We kijken naar de tentoonstelling als één grote museale installatie. Een emblematisch werk vormen “De Nieuwe Burgers van Calais”, waarin mythische personages als het ware opnieuw tot leven komen in brons met hun bijbehorende sokkels. Daarmee reageert de beeldhouwer op wat hij ervoer sinds het afscheid van zijn eerste atelier in zijn geboortestad Brussel, een ontsnapping uit de glitterwereld van pop-art en comic books naar de harde buitenwereld.

De Nieuwe Burgers drijven de spot met de witmarmeren (neo) claccisistische bourgeois-kunst. In hun realiteitszin sluit hun psychologisch getekende fysionomie aan bij de vernieuwer Auguste Rodin en de beklijvende karakterkoppen van Franz Xaver Messerschmidt. Hun sobere verschijning vertoont meer verwantschap met de waardige voorstellingen uit het homerische tijdperk dan met de grotesken uit de renaissance- en barokperiode, die als voorlopers zouden kunnen gelden van het 21e-eeuwse “fake”realisme - een gespeelde werkelijkheid waar we dagelijks mee worden geconfronteerd. Zinspeelt Jan Frederik De Cock op de wankele positie van de burgerij in Noord-West-Europa ten aanzien van de huidige crisis? Wat er ook van zij, de rusteloze beeldengroep in brons vormt de opstap naar een reeks geboetseerde figuren in terracotta. Net als in de Griekse tragedies drukken deze maskers momenten uit van extreme vertwijfeling. Hun gezichtshelften zijn asymetrisch en onophoudelijk in beweging, alom ontwaren we inkervingen en uitstulpingen. Zelden krijgen we zulke taferelen onder ogen, deze tronies lijken niet op portretten naar het leven maar imaginaire incarnaties van een welhaast mythische dimensie. We kunnen zelfs de vergelijking doortrekken met traditionele iconen, die als maskers vensters op de eeuwigheid zijn. Een tragediemasker vervult hier de brugfunctie tussen de tastbare kunst en de bovenzinnelijke mens in al zijn lijden, waardoor de bezoeker bij de frontale aanschouwing van de ogen en mond van een ander tot reflectie en inkeer komt. Deze maskers kijken ons tenslotte aan met “lege” ogen.

Meestal blijven de meeste mensen op enige afstand verwijderd van het epicentrum, zodat we de gevolgen van de rampen vooral economisch en mentaal ondergaan. Vaak sijpelt de tragiek op een kleinschaliger niveau ongemerkt door in beuzelarijen waar moeilijk aan te ontsnappen valt. Vandaar dat de reeks “ready-made-tragedies” ons enkel via de omweg van fotografische reproducties bereikt. Op deze ‘stillevens’ is alles herleid tot geruststellende decoratie: een liggend masker op een horizontaal staande tafel in gezelschap van allerhande hebbedingetjes en dagelijkse gebruiksvoorwerpen die achteloos rondslingeren en ons ongewild achtervolgen. Het masker dreigt hier leeg te blijven.

De tragedie krijgt nogmaals een ander karakter wanneer we op de serie “Museum Fotografien” gemonteerd in lichtbakken nog meer koppen aantreffen tussen de antieke meesterwerken in de Glyptotheek te München. Doorheen de tijdelijke opstelling ontstaan er tal van gezichtspunten en uitsnedes, wat tijd en ruimte buiten beeld suggereert. Er ontspinnen zich zwijgzame dialogen tussen de antieke en hedendaagse beelden, met de bezoeker als onmisbare derde partner. De tijdsdimensie verleent diepgang aan de actualiteit en uitzicht op een lange-termijnperspectief. Uiteindelijk leidt de symbiose tussen de tijden en het aanschouwen van het lijden tot een sterke louterende ervaring, wat juist de bedoeling is van zowel de Griekse tragedies als van Jan Frederik De Cock.

 

Filip Luyckx